پرسش :

لطفا این حدیث را شرح دهید. امام علی (علیه السلام) فرمودند: مَن مَدحکَ بِما لَیسَ فیکَ، فَهُوَ خَلیقُ اَن یَذُمَّکَ بِما لَیسَ فیک؛ هر کس تو را به چیزی مدح و ستایش کند که در تو نیست، سزاوار است که تو را به چیزی نکوهش کند که در تو نیست. (1)

پاسخ :
شرح حدیث:
فاصله ی «تملّق» تا «تهمت» گاهی به همین کوتاهی و سادگی است.
در هر دو نوعی دروغ نهفته است؛ در یکی ستایشهای دروغ، در دیگری بهتانهای دروغ که ریشه ی هر دو «عدم صداقت» است.
نباید به دروغ دل خوشی کرد هر چند دروغی که در تعریف و ستایش تو باشد؛ چرا که لذّت بردن از تملق و چاپلوسی دیگران آنان را به دروغ بیشتر تشویق می کند.
کسی که از چاپلوسی دیگران لذّت ببرد، باید انتظار شنیدن تهمتهای ناروا و عیبجوییهای بی اساس را هم داشته باشد.
متملّق برای دست یافتن به دنیا و موقعیت و مقام «مدح بی جا» می فروشد و اگر خواسته اش تأمین نشد، به «مذمت بی جا» می پردازد.
این ثمره ی خروج از مرز اعتدال است.
وقتی خصلت کسی بی صداقتی و دروغ بافی باشد، چه فرقی می کند که تو را به چیزی ستایش کند که در تو نیست یا نسبت ناروایی به تو بدهد که از آن پاک و منزّهی؟ کالای او دروغ است و مشتری دروغ ساده لوح است.
اگر می خواهید گرفتار «تهمت» نشوید، راه «چاپلوسی» را ببندید.
پی نوشت:
(1) غررالحکم، ج 5، ص 341
منبع: حکمت های علوی و ترجمه و توضیح چهل حدیث از امام علی ع)، جواد محدثی، انتشارات آستانه قدس رضوی، چاپ سوم (1391)